بیانیه دبیر شانزدهمین جشنواره قلم زرین

نون و القلم و ما یسطرون
سلام و خیر مقدم خدمت شما ارجمندان و فرهیختگان که در روز مبارک قلم ، اینجا گرد هم آمدید.
قطار شانزدهمین جشنواره قلم زرین سرانجام به ایستگاه پایانی خود رسید.
خدا را شاکریم که یک بار دیگر موفق به بررسی و رصد آثار ادبی منتشره در سالی که گذشت، شدیم تا آثار شاخص و متعهد و ارزشمند را شناسایی و به جامعه ادبی معرفی کنیم.
باگذشت قریب چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از تمام فراز و نشیب ها و افت و خیزهای ادبی ، حالا می توان گفت ادبیات ایران در مسیر رشد و تعالی خود قرار گرفته است. شاید تا رسیدن به اهداف عالی راه زیادی در پیش رو باشد، اما همین در مسیرِ درست قرار گرفتن و هدف را شناختن، خود نیمی از ماجراست.
امسال نیز جشنواره قلم زرین ضمن بهره گیری از داورانی مجرب و متعهد ، کلیه کتاب های منتشره در سال ۱۳۹۶ در پنج رشته «پژوهش و نقد ادبی، داستان بزرگسال ، داستان کودک و نوجوان ، شعر بزرگسال و شعر کودک و نوجوان» را از دو منظر تکنیک و محتوا، دقیق و موشکافانه و به دور از منافع شخصی و حب و بغض های مغرضانه یا رفاقتمدارانه ، نقد و بررسی کرد.
در گام اول لیست کتاب های سال ۹۶ در دو مرحله از خانه کتاب دریافت شد که همین جا از همکاری خوب و صمیمانه دوستان خانه کتاب تشکر می کنم. اما از انجا که احتمال نقص در این لیست همیشه وجود دارد، دبیرخانه قلم زرین طی دو فراخوان که برای خبرگزاری ها ارسال شد، از کلیه نویسندگان، ناشران و پدیدآورندگان دعوت کرد تا اثرشان را به دبیرخانه ارسال کنند.
بعد از تهیه کتاب های منتخب داوران، کار بررسی و کارشناسی آثار به سرعت و با قدرت آغاز شد.

بخش شعر بزرگسال

کتاب های این بخش طبق لیست خانه کتاب حدود ۳۰۵۷ اثر بود.
هیأت داوران این بخش متشکل از آقایان «دکتر محمدمهدی سیار ، مصطفی محدثی خراسانی و میلاد عرفان پور» به سرداوری جناب آقای سیار، بعد از مطالعات و کارشناسی های دقیق و برگزاری جلسات داوری و بعد از رقابتی تنگاتنگ میان آثار شاخص این بخش که کار داوری را سخت کرده بود، به اتفاق نظر ۱۰ اثر را به عنوان نامزد این بخش انتخاب کردند. که این خود گواهی بر پرباری قافله شعر در سالی که گذشت دارد.
کاندیداهای این بخش عبارتند از :
۱-  دلنخواهی/ محمدحسین انصاری نژاد
۲-  ساکن چو آب و روان چون رود/ تقی پورنامداریان
۳- لیلی آذر/ آذر سعادتمند
۴-  سیاه مست سایه تاک/ مرتضی امیری اسفندقه
۵-  عشق سوزان است/ مهدی جهاندار
۶-  تحیّر/ سیدحمیدرضا برقعی
۷-  اسفار آفتابگردان/ عباس باقری
۸-  به رنگ درنگ/ محمد مرادی
۹- مرز ما عشق است/ سیدمحمدمهدی شفیعی
۱۰-  سفرنامه با صاد/ سید مهدی موسوی

تنوع مضمونی ، رنگارنگی قالب ها و شیوه های زبانی در کنار جوان بودن اکثریت قریب به اتفاق شاعران سال ۹۶، همچنین پررنگ بودن عاشقانه های عفیف و گرایش شاعران به بازنمایی دردها و مسائل سیاسی و اجتماعی روز، نشان از بالندگی مستمر شاعران انقلاب اسلامی دارد.

هیأت داوران این بخش در نهایت با بررسی های متعدد و با در نظرگرفتن بندهای مختلف آیین نامه قلم زرین، از جمله اینکه کتاب ها باید حداقل از ۱۵۰ صفحه برخوردار باشند، در جمع بندی به یک اثر واحد به عنوان برگزیده نهایی شعر بزرگسال قلم زرین رسید.

بخش شعر کودک و نوجوان

کتاب های این بخش طبق لیست خانه کتاب حدود ۸۰۰ اثر بود.
هیأت داوران این بخش متشکل از «آقای سیداحمد میرزاده و خانم ها مهری ماهوتی و مریم اسلامی»، به سرداوری سرکار خانم ماهوتی بعد از بررسی و مطالعه دقیق آثار، با معرفی سه کاندید به یک اثر به عنوان برگزیده نهایی جایزه قلم زرین رسیدند.
کاندیداهای این بخش عبارتند از:
۱-  یک دختر بی گوشواره/ شاهین رهنما
۲- آبان در ترافیک/ داوود لطف الله
۳- معنی گنجشک/ یحیی علوی فرد

طبق نظر داوران این بخش، شعر کودک و نوجوان در سال ۹۶ هم به لحاظ محتوا و هم در بخش کتاب سازی دچار ضعف های جدی است. بررسی شعر کودک نشان می دهد این کتاب ها دارای نقاط ضعف مشترکی است از جمله: پراکندگی مفاهیم، ضعف زبان، نداشتن نگاه تازه، ضعف اندیشه و عدم استفاده از صورتهای خیال تازه و اوزان متنوع.
در عرصه شعر نوجوان آثار چاپ شده بسیار محدود بود. ضمن اینکه محتوای شعر نوجوان ما را سروده هایی سرد و تاریک شکل می داد و بارسنگینی اندوه بر شانه های نوجوان ما سنگینی می کرد. نگاه شاعران تلخ و واژه ها بسیار مغموم بود. باید دلیل این همه اندوه را شناخت و از کنارش به سادگی رد نشد. چرا که شعر زبان زندگی است.

بخش داستان کودک و نوجوان

کتاب های این بخش طبق لیست خانه کتاب حدود ۲۷۰۰ اثر بود.
هیأت داوران این بخش متشکل از «آقایان: هادی خورشاهیان، علی اکبر والایی و یوسف قوجق»، به سرداوری آقای قوجق ضمن مطالعه دقیق و بررسی آثار و برگزاری جلسات متعدد، در نهایت چهار اثر را به عنوان کاندیدا معرفی کردند.
کاندیداهای این بخش:
۱-  روایتی ساده از ماجرایی پیچیده/ ابراهیم حسن بیگی
۲- پرواز با پارماتور را دوست دارم/ علی آرمین
۳-  شاخ دماغی ها/ عذرا موسوی
۴-  باغ خرمالو/ هادی حکیمیان

اما هیأت داوران ضمن ناخرسندی از وضعیت کیفی و کمی آثار در سالی که گذشت بر این نظرند که هیچ اتفاق تازه ای دراین دوره رخ نداده و صفحه جدیدی از ادبیات ورق نخورده است.
عدم وجود تنوع موضوعی و نگاه های متفاوت و جذاب، خمودی و ناشادابی در این بخش، بازنویسی ها و بازآفرینی های ضعیف و کتاب سازی ها و همچنین غلبه آثار ترجمه بر تالیف، نقاط ضعفی است که در بلندمدت لطمات جبران ناپذیری در پی خواهد داشت.
هیأت داوران ضمن حمایت از ترجمه آثار خوب و خواندنی از نویسندگان شاخص، بر لزوم حمایت بیشتر و جدّی تر از نویسندگان داخلی، برای ایجاد انگیزه و اشتیاق در خلق و تالیف اثر تاکید کردند.

شایان ذکر است داوران هر دو بخش شعر و داستان کودک و نوجوان، در بیانیه های خود تاکید کردند برای رعایت عدالت و انصاف و داوری بهتر، باید دو بخش کودک و نوجوان از هم مجزا داوری شوند و برای هر کدام، برگزیده جداگانه ای انتخاب شود.

بخش داستان بزرگسال

کتاب های این بخش طبق لیست خانه کتاب حدود ۳۶۰۰ اثر بود.
هیأت داوران این بخش متشکل از «آقای کامران پارسی نژاد و خانم ها راضیه تجار و سهیلاعبدالحسینی»، به سرداوری آقای پارسی نژاد بعد از مطالعه و کارشناسی آثار و برگزاری جلسات حضوری، در نهایت ۵ اثر را به عنوان کاندیدای این بخش، و یک اثر را به عنوان برگزیده نهایی دریافت جایزه قلم زرین معرفی کردند.
کاندیداهای این بخش عبارتند از:
۱-  ابدی/ مهدی صفری
۲- گیلداد/ حسن قلی پور
۳-  رویای آق قاریم/ مصطفی جمشیدی
۴-  آفرت/ ناهید قادری
۵-  یونس/ علی آرمین

هیأت داوران این بخش اتفاق نظر داشتند داستان های بخش بزرگسال نسبت به سال قبل، از قوام بیشتری برخوردار بودند. توجه به مضامین مهم و تاثیرگذار روز، طرح مسائل اقتصادی ،سیاسی، اجتماعی و تحلیل مسائل مختلف، در کنار توجه به نثر و زیبایی کلام و ایجاد فضاسازی مناسب، از مهم ترین ویژگی آثار داستانی در سال ۹۶ بوده است.
بنابراین به جرات می توان مدعی بود ادبیات داستانی در سال ۹۶ ، از ایست مطلقی که چند سالی بود گرفتارش شده بود، رها شده است. هرچند هنوز راه زیادی پیش رو دارد.

بخش نقد و پژوهش  ادبی

کتاب های این بخش طبق لیست خانه کتاب حدود ۳۰۰ اثر بود.
داوران این بخش متشکل از آقایان احسان عباسلو، دکتر محسن پرویز و خانم دکتر محمدزاده، بعد از بررسی و کارشناسی های دقیق، سه اثر را به عنوان کاندیدای این بخش معرفی کردند.

کاندیداهای این بخش عبارتند از:
۱-  پژوهشی در ادبیات و اندیشه علمی تخیلی/ محمد قصاع

​۲- جستارهایی در ادبیات داستانی غرب/ کامران پارسی نژاد

۳-  درس گفتارهای نقد ادبی/ احمد خاتمی

الف) نقاط قوت بخش نقد و پژوهش ادبی:

• پرداختن به برخی حوزه هایی که تا کنون کمتر به آنها توجه شده بود؛ نظیر ادبیات علمی، تخیلی.
• قوت گرفتن رویکردهای بین رشته ای.
• تلاش برای آفرینش آثار ارزشمند کاربردی و تامین کننده نیازهای آموزشی
• استفاده مناسب از رویکرد تطبیقی در برخی پژوهشها
• تخصصی تر شدن نگاه پژوهشی و پرداخت دقیق موضوعات در برخی آثار خوب و پرهیز از کلی گویی
• تنوع نسبی حوزه های پژوهشی و آثار منتشر شده

ب) نقاط ضعف بخش نقد و پژوهش ادبی:

۱-  تعداد کم آثار نقد و پژوهش منتشر شده در مقایسه با سایر حوزه های مورد داوری در جشنواره شانزدهم و توانایی های بالقوه مراکز تحقیقاتی کشور

۲- تیراژ اندک نقد و پژوهشهای منتشر شده

۳-  وجود برخی نامها در بین آمار کتابهای منتشر شده سال ۱۳۹۶ در حالی که اساسا انتشار نیافته اند و تنها در حد چند نسخه تکثیر شده اند!

۴- وجود برخی مجموعه مقالات که به صورت جداگانه ارزشمند محسوب می شوند ولی فاقد انسجام کافی برای آفرینش یک کتاب واحد هستند.

۵- رعایت نکردن اصول نقد و پژوهش در نگارش برخی آثار

در مجموع می توان گفت طبق ارزیابی دقیق آثار منتشر شده درسال ۹۶، بخش شعر و داستان حوزه کودک و نوجوان مان، نیازمند توجه جدی و ویژه اهالی فرهنگ و ادب است چرا که نسل کودک و نوجوان آینده سازان مملکت ماهستند و توجه به رشد و بالندگی فکری و روحی و پرورش خلاقیت و ایجاد روحیه بانشاط و امیدوار در میان این نسل، سرمایه گذاری مادی و معنوی برای آینده کشور است.

هم چنین جای امیدواری و خرسندی است از پرباری قافله شعر بزرگسال در سالی که گذشت و رشد وتکاپوی ادبیات داستانی بزرگسال که از سکون و خمودی درآمده و حرکت های بسیار خوبی در این حوزه دیده می شود.
به امید درخشش بیشتر ادبیات این مرز و بوم در سالهای پیش رو.

به پایان آمد این دفتر ،حکایت همچنان باقیست

وجیهه سامانی/ دبیر شانزدهمین دوره جایزه قلم زرین/ ١۴ تیر ماه سال ١٣٩٧