انتقاد از سایه سنگین اقتصاد بر فرهنگ/ دستمزد کارگر ساختمانی از نویسنده بیش‌تر است

سودابه امینی از داوران بخش کودک و نوجوان جشنواره قلم زرین در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس درباره نسبت کتاب کودک و کتاب نوجوان اظهار داشت: نویسندگی برای کودکان با نویسندگی برای نوجوانان متفاوت است. برای کودک جذابیت‌های بصری کتاب اهمیت دارد. بنابراین تصویرگر به نویسنده و تصویر به متن کمک می‌کنند تا کتاب بهتر فهمیده شود و متن جذاب‌تری حاصل گردد. در عین حال کتاب کودک از منظر کارکرد و اثربخشی با کتاب نوجوان تفاوت دارد.

* کتاب کودک علاوه بر پرهیز از مستقیم‌گویی از بار تربیتی برخوردار است

وی ادامه داد: کتاب کودک علاوه بر پرهیز از مستقیم‌گویی از بار تربیتی برخوردار است. نویسنده کتاب کودک زبانی آسان‌یاب را به کار می‌گیرد و از پیچیده‌گویی، داستان‌های تو در تو و به‌کارگیری شخصیت‌ها و تیپ‌های متنوع پرهیز می‌کند. نویسنده کودک کوتاه می‌نویسد چون زمان تمرکز کودک بر متن، کوتاه است و…

امینی درباره بخش نوجوان ابراز داشت: در کتاب‌هایی که برای نوجوانان نوشته می‌شود دشواری کار نویسنده از جنسی دیگر است. او باید اثری خلق کند که قهرمان داستانش نوجوان است. پس در درجه اول باید با نوجوانی و ویژگی‌های شناختی و عاطفی آن آشنا باشد، دوم این که نوجوانِ داستان او امروزی باشد. از این منظر نویسنده باید به طور دقیق مسائل نوجوان امروز را بشناسد و بداند رنج‌ها، دغدغه‌ها، نیازها و سلیقه مطالعاتی نوجوانان امروز کدام است. اگر جزیی و دغدغه‌مند وارد شویم، توجه نویسنده به مسائل دخترانه و پسرانه نیز اهمیت پیدا می‌کند.

* تنوع در کتاب‌های بخش کودک به منزله رشد کیفی کتاب‌ها نیست

داور بخش کودک و نوجوان جشنواره قلم زرین در میان کتاب‌هایی که به عنوان رمان نوجوان به دبیرخانه رسیده بود به این دسته‌بندی اشاره کرد و عنوان داشت: الف) فهم و درک صحیح از مخاطب امروز و خلق اثر با نگرش حکیمانه برای نوجوانان، در این گروه نویسندگان شناختی دقیق از مفهوم نوجوانی داشتند و تلاش کرده بودند مثل پیکرتراشی زبده، به خلق قهرمانانه شخصیت نوجوان بپردازند. نوجوان داستان آن‌ها با وجود تمام مشکلاتی که در زندگی امروزین خود داشت به کشف قهرمان درون خود پرداخته و به انتخاب برتر دست زد.

وی به دسته دیگر اشاره کرد و افزود: ب) نویسندگانی که گروه محدودی از نوجوان امروز را به خوبی می‌شناسند و تلاش می‌کنند این نوجوان را بی‌ممیزی به مخاطب معرفی کنند. این نویسندگان تصویری از واقعیت به دست مخاطب می‌دهند. واقعیتی که متعلق به همه نوجوانان نیست و علاوه بر این که زبانی دور از پاکیزگی دارد رفتار قهرمانانه ندارد و منفعل است. ج) نویسندگانی که بزرگسال نویسند و برای این که اثر نوجوان ارائه دهند شخصیت نوجوانی را در داستان خود وارد کرده اند. این گروه نیز اثر قابل اعتنایی در ادبیات نوجوان خلق نمی‌کنند.

* آفت جدی ادبیات کودک و نوجوان 

به گفته امینی، در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت کتاب‌های کودک و نوجوان امروز با رشد در تعداد عناوین و تنوع در بخش کودک همراهند، اما این تنوع به منزله رشد کیفی کتاب‌های کودک نیست. سری‌نویسی و سفارشی‌نویسی، مستقیم‌گویی و اصرار بر اهداف تربیتی و آموزشی آثار، برای مخاطب کودک و نوجوان آفت جدی ادبیات کودک و نوجوان ماست. علاوه بر این بازار نشر اختلالات جدی خود را به کتاب‌ها و نویسندگان تحمیل می‌کند.

امینی با تاکید بر اینکه مطالعات نویسندگان درباره کودکان و نوجوانان به حداقل رسیده، ابراز داشت: امکان ارتباط نویسنده با کودک و نوجوان به عنوان تمهیدی فرهنگی برای شناخت مخاطب امروز حائز اهمیت است. مهم‌تر از همه این‌ها برگزاری کارگاه نویسندگی خلاق برای نویسندگان و چاپ آثار حاصل این کارگاه‌هاست که می‌تواند ادبیات کودک و نوجوان امروز را رشد دهد.

وی نکته مهم دیگر را مورد اشاره قرار داد و به رشد سواد بصری نویسندگان تاکید کرد و افزود: دیدن فیلم‌های برتر جهان که برای کودکان و نوجوانان خلق شده‌اند آثار امروزی ادبیات کودک و نوجوانان ما را از کهنگی و نخ نما شدن نجات می‌دهد. نگاه جهانی به نوجوانی از ضرورت‌هاست و جای چنین نگاهی در ادبیات کودک و نوجوان ما خالی است.

*  سایه سنگین اقتصاد بر فرهنگ، ریشه نویسندگان و شاعران را می‌زند

امینی در پاسخ به اینکه تحلیل شما از مسیری که نویسندگان کودک و نوجوان در پیش گرفته‌اند، چیست؟ گفت: اینکه نویسندگان ما از استعداد بسیار خوبی برخودار هستند و چه برگزیده جشنواره باشند و چه نامشان بر تارک بیانیه هیات داوران این جشنواره نباشد، باید مورد حمایت قرار گیرند. این حمایت باید از جنس حمایت حکیمانه باشد و آن‌ها را گام به گام پیش ببرد. وزارت ارشاد اسلامی باید با برنامه‌ها و سفرهای فرهنگی، دنیای نویسندگان را گسترش دهد و از ایشان حمایت کند. درشتی دلار و سایه سنگین اقتصاد بر فرهنگ ریشه نویسندگان و شاعران را می‌زند. وقتی دستمزد یک کارگر ساختمانی از یک نویسنده بیشتر است، نمی‌توان به آینده ادبیات خلاق امیدی داشت.

وی درباره شاخص‌های ارزیابی و داوری در این دوره از جشنواره قلم زرین هم متذکر شد: در مورد شاخص‌های داوری در این دوره باید اشاره کنم که چند شاخص محوری برای داوری در نظر بوده که شامل این موارد است: اول: طرح داستان شامل تازگی، استحکام و زیبایی ضرب‌آهنگ مناسب، تعلیق کافی، غلبه جنبه‌های بیرونی بر جنبه‌های درونی، طول مناسب. دوم: شخصیت پردازی به ویژه شخصیت اصلی. سوم: پرداخت عمومی داستان که شامل توصیف، تشخیص، صحنه، نیم صحنه، فضاسازی با رعایت حوصله مخاطب. چهارم: زاویه دید، انتخاب مناسب و رعایت آن تا پایان. پنجم: محتوا و پیام تازگی نسبی یا نگاه تازه به یک درونمایه قدیمی، تناسب درون مایه با گروه سنی مخاطب، انتشار مناسب پیام در سرتاسر داستان. تناسب پیام با طول داستان؛ ششم: لحن و نثر اثر صحت متناسب با سن مخاطب کوتاهی جملات، زیبایی و بالاخره برخی برجستگی‌های فراتر از پیش بینی بالا، مدنظر بوده است.

* مخاطب‌شناسی از مسائل مهمی است که نویسندگان کودک و نوجوانان باید به آن توجه داشته باشند

امینی توضیح داد: در مورد این سوال که نیازهای کودکان تا چه اندازه در کتاب‌ها مورد توجه بوده، باید اشاره کنم که ادبیات کودک و نوجوان ما بسیار نوپاست و مسائل بسیار پیچیده‌ای دارد. از جمله مخاطب‌شناسی یکی از مسائل مهمی است که نویسندگان کودک و نوجوانان ما باید به آن توجه داشته باشد اینکه نیاز مخاطب چیست و مصلحت او چگونه باید اندیشیده شود با اینکه سلیقه او در انتخاب متن مورد مطالعه چیست دو مقوله متفاوت است.