یادداشتی از علی اکبر والایی

“سرگذشت نگارش یک کتاب ادبی درباره نماز”

علی اکبر والایی از نویسندگان کشورمان طی یادداشتی با عنوان «سرگذشت نگارش یک کتاب ادبی» پرداخت و با این پرسش «سهم تولید یک عنوان اثر ادبی با محوریت موضوعی نماز از بودجه ۴۴ میلیارد تومانی چقدر است؟» نوشته است:

اغلب اوقات از سوی خبرگزاریها در مصاحبه‌ با اهالی قلم سئوال می‌شود که چرا نویسندگان بعد از انقلاب، به نگارش و آفرینش آثار مرتبط با محتوای ادبیات دینی رغبت کمتری از خود نشان می‌دهند. همیشه هم پاسخ‌هایی در تایید و یا رد این سخن گفته ‌شده است. اما در تمام این سالها،  هیچگاه این نکته پرسش نشده که رفتار مسئولین فرهنگی حوزه دین، با نویسندگان آثار ادبی و اهالی قلم چگونه بوده است؟

هیچگاه پرسش نشده که مسئولین فرهنگی این حوزه، تا چه میزان با ادبیات و به طور اخص، چه اندازه با گونه ادبی داستان آشنایی دارند و مهم‌تر آیا اساسا به تاثیر هنر داستان در نشر محتوی و ارزشهای دینی اعتقادی  دارند؟

هر مضمون و محتوایی، آنگاه که در قالب فنی  ادبیات و هنر قرار می‌گیرد، دامنه تاثیرگذاری‌اش چنان بی‌مثال می‌گردد که عظمت آن را تنها با وقوع یک معجزه در نوع بیان محتوا می‌شود توصیف نمود. بدیهی است با علم به این معنا، رویکرد عالمانه ناشران محتوای دینی به سوی هنر و ادبیات منطقی‌تر می‌نماید.

در این راستا، مضمون نماز به عنوان پایه و ستون دین، وقتی در قالب زیبای ادبی داستان قرار می‌گیرد، قابل تصور است که ارائه‌آن به مخاطب امروزی، تا چه میزان خواستنی و تأثیرگذار خواهد بود. تاثیر این نوع روایت محتوی چنان است که خداوند متعال نیز در بیان مقصود خود، مکرر  زبان داستان را مورد استفاده قرار داده‌اند. بر همین اساس است که خداوند در برابر بندگانش، خود را در جایگاه یک قصه‌گو قرار می‌دهد . آن چنانکه با نگاهی به خیل بسیار سوره‌های آسمانی، در می‌یابیم بسیاری از مفاهیم دینی و ارزشی در قرآن، با بهره‌گیری از هنر قصه پردازی  و روایت داستانی بیان گردیده است .

اکنون آنچه نگارنده را به نگارش این سطور واداشته است، رویکرد غریب مسئولین فرهنگی حوزه نشر هنر دینی به آفرینش مضمون در قالب ادبی می‌باشد که به باور همگان از ایشان انتظار می رود در این مسند، دغدغه دین داشته باشند. اما این سالها، شوربختانه شاهد بر آنیم که ایشان در ورطه عمل، آگاهانه و یا ندانسته، نه تنها در این مسیر گام بر نداشته، بلکه با نوع عملکرد غلط خود، بیشترین لطمه را به تولید فکر و آفرینش یک اثر ادبی دینی وارد ساخته‌اند.

اما آغاز ماجرای نگارش یک کتاب دینی محتضر رو به موت، به رخداد واقعه‌ای در پنج سال گذشته باز می‌گردد. آنگاه که معاونت فرهنگی ستاد اقامه نماز در مرکز راهبری خود، با ارائه یک رمان با محوریت موضوعی نماز مواجه می‌شود. از آنجایی که مضمون اصلی اثر در بیان وجه زیبایی شناسانه  اقامه نماز است، لذا روشن است مسئولیت حمایت از تولید یک اثر داستانی با محوریت نماز در کشور، بیش از هر جایی دیگر بر دوش نهاد ستاد اقامه نماز سنگینی می‌کند. این موضوع در نشست‌ها و جلسات مذاکره، همواره به عنوان مطلع کلام از سوی نویسنده مورد تاکید قرار می‌گیرد.

مسئولین ستاد، طرح رمان را بررسی کرده و با آگاهی یافتن از مضمون، طرح پرکشش، داستان جذاب و تاثیرگذار رمان برای مخاطبین نوجوان و جوان، به فوریت طرح را تصویب کرده و با نویسنده وارد عقد قرارداد می‌شوند. مراحل مالی پیش پرداخت قرارداد نگارش در حال انجام است که ناگهان معاونت فرهنگی از انجام قرارداد شانه‌ خالی می‌کند. به این بهانه که اکنون در شرایط تحریم، ستاد قادر نیست به مفاد قرارداد عمل نماید. این چنین می‌شود که دست نویسنده از قرارداد و اندک حمایت مورد پذیرش، کوتاه گردیده و نگارش رمان چهار سال مسکوت می‌ماند. تا آنکه با گذشت زمان، بحران رفع گردیده و بهانه تحریم نیز برچیده می‌شود. موضوع نگارش کتاب و بلاتکلیفی وضعیت قرارداد، در تماس‌های مکرر توسط نویسنده به مسئولین ستاد یادآوری می‌شود. سرانجام مسئولین ستاد در تماسی که با نویسنده به عمل می‌آورند،‌ اعلام می‌کنند که آمادگی عقد قرارداد و انتشار کتاب را دارند.

به هنگام فرا رسیدن سال پنجم انتظار، با هدف آغاز رسمی نگارش کتاب، جلساتی برگزار می‌شود. اما پس از برگزاری چندین جلسه گفتگو، معاونت محترم فرهنگی ستاد، ناگهان در یک تصمیم قطعی و عاجل اعلام می‌دارد: اثر را تنها در یک نوبت، با حق‌التالیف معمول، آن هم در تیراژ پایین منتشر خواهد کرد. سپس  چنانچه کتاب فروش برود، نسبت به چاپ دوم هم اقدام خواهد شد. یا آنکه نویسنده کتاب را بدهد ناشر دیگری چاپ کند، بعد بیاوردش مرکز، ستاد هم ۲۰۰ نسخه‌اش را می‌خرد.

این عبارات معاونت فرهنگی از این منظر در خور تامل است که چگونه به ارزش یک اثر ادبی، با دیده شک و تردید نگریسته می‌شود. این پاسخ از سوی ایشان، یعنی همان قرارداد معمول که ناشران عمومی بدان می‌نگرند و اکنون نیز متداول است. این یعنی، پذیرش اثر منهای حمایتی که نویسنده سالها چشم انتظار آن بوده است و در نهایت امیدواری دل در گرو آن داشته است. دل به سراب پندار حمایت مسئولین ستاد اقامه نماز، چشم انتظار دریافت یک پیش پرداخت؛ تا آنکه بتوان یک سال از  فرصت عمر را در نگارش یک اثر دینی، به مضمون اصلی نماز اختصاص داد. اما همه چیز در جلسه آخر، با یک حکم قطعی از سوی معاونت فرهنگی به اتمام می‌رسد. و در این میان مهم نیست که نسل جوان از وجود یک رمان فاخر با محوریت نماز محروم بماند و نیز اهمیتی ندارد که انتشار کتاب تا  چه میزان در ایجاد شوق به سوی نماز و فهم آن در دل نوجوان و جوان این مرز و بوم تاثیر می‌گذارده است. راضی شدن به احتضار یک اثر داستانی با محوریت نماز، ظاهرا تنها به دلیل پرهیز از هزینه کردن به روی کتاب و حمایت از نویسنده آن بوده است. تا جایی که حداقل میزان مبلغ پیشنهادی نویسنده برای نگارش کتاب نیز در نظر ایشان، سنگین و بسیار جلوه کرده است. حداقل میزان انتظاری که تنها محدود به پرداخت حق‌التالیف چند نوبت چاپ کتاب را شامل می‌شده است و نه بیشتر.

 این در حالی است که ستاد اقامه نماز در سال جاری، به سبب دریافت بودجه ۴۴ میلیارد تومانی پیشتاز نشر فرهنگ و معارف نماز در کشور می‌نماید . نیز از وجود قرائن چنین بر می‌آید سالهای بسیاری است که تخصیص این میزان بودجه‌ در ستاد، مصروف برگزاری همایش‌ها و مسابقات و غیره می‌شود و در آن میان، هیچ کس هم دستآورد آن را مورد سئول قرار نمی‌دهد . این در حالی است که مسئول محترم معاونت فرهنگی ستاد، در جلسات خود با نویسنده، انتشار کتاب را پیوسته با فایده ریالی اندازه‌گیری ‌نموده  و در واقع چنین می‌نمایاند که به برد فرهنگی آن هیچ اعتقاد و باوری ندارد. در این میان، جای یک سئوال باقیست؛ آنکه سهم حمایت از یک کتاب ادبی با محوریت موضوعی نماز در بودجه ۴۴ میلیاردی ستاد اقامه نماز به چه میزان است؟!

سخن آخر آنکه مسئول محترم معاونت فرهنگی ستاد، سرانجام پس از گذشت پنج سال و معطل نگه داشتن نگارش یک اثر ادبی، جدای آنکه با تصمیم امروز خود، تا کنون طیف وسیعی از جامعه نوجوان و جوان کتابخوان را از مطالعه یک اثر فاخر ادبی در موضوع نماز محروم ساخته است، نویسنده را نیز از گام گذاردن در این مسیر دلسرد نموده و با بی‌تدبیری خود، راه را بر او بسته است. چرا که ایشان با تصمیم خود، ثابت نموده‌اند نسبت به نشر یک اثر هنری رمان با محوریت نماز، نه تنها قائل به اختصاص هیچ حمایتی از نویسنده چنین اثری نیستند، بلکه همانند یک ناشر عمومی سودجو، با پیش‌داوری، اقتصادی نبودن تولید کتاب مورد نظر را بهانه قرار داده و به آسانی از حمایت اثر شانه خالی کرده است. این جدای‌ آن است که ایشان در گفتگوها، وزن یک اثر ادبی و فنی را با کتابهای تالیفی گردآوری شده معمول مقایسه نموده‌اند  و از همین روست که نویسندگان در رویکرد  خود، همواره از عدم شناخت مسئولین در نگارش آثار ادبی با محتوای دینی رنج می‌برند. این تنها نمونه‌ای از یک آسیب بزرگ است که سبب خواهد شد کام نویسندگان حوزه ادبیات دینی برای سالهای سال تلخ بماند.