حداد عادل: از زبان فارسی باید همچون یک موجود زنده مراقبت شود

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: زبان فارسی همچون یک موجود زنده است و باید به مانند آن مراقبت و نگهداری شود تا پا به پای تحولات روزگار، توانایی، پویایی و نشاط خود را حفظ کند.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، غلامعلی حداد عادل در مراسم بزرگداشت روز فردوسی و زبان فارسی که در سالن قلم کتابخانه ملی ایران و با حضور اشرف بروجردی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، با ابراز خیرمقدم به سفرای کشورهای فارسی زبان و همسایه و اساتید شرکت کننده از میزبانی کتابخانه ملی ایران به ریاست اشرف بروجردی که حق همسایه داری با فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در برگزاری و میزبانی روز فردوسی به جا آوردند، تشکر کرد.

وی ادامه داد: چند سالی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۲۵ اردیبهشت را در تقویم ملی ایرانیان روز پاسداشت زبان و ادبیات فارسی و بزرگداشت ابوالقاسم فردوسی نامیده است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز سه سالی است که این روز را به عنوان روز زبان فارسی جشن می گیرد، جشنی در اردیبهشت و در جوشش گلها و امسال نیز با بهار ماه رمضان همراه شده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: زبان فارسی رکن مهمی از ارکان و هویت ملی ایرانیان است و ملت ایران با زبان فارسی تعریف می‌شود، ملت ایران نه تنها به زبان و ادبیات فارسی در سراسر جهان شناخته می شود؛ بلکه به زبان و ادبیات فارسی نیز افتخار می‌کند. ما افتخار می‌کنیم که صاحب زبان چند هزار ساله هستیم، زبانی که دربرگیرنده زبان فارسی میانه و زبان فارسی باستانی را شامل می‌شود.

وی تصریح کرد: زبان فارسی، زبان مشترک ایران با دو کشور افغانستان و تاجیکستان است و زبان مشترکی است که زمینه اشتراک فرهنگی در منطقه از جمله آسیا، آسیای میانه، شبه قاره هند، آسیای صغیر و حتی بخش های از بین النهرین را شامل می شود.

حداد عادل گفت: ما با زبان فارسی، با فارسی زبانان معاصر ایرانی و غیر ایرانی پیوند برقرار می‌کنیم، و هم با فارسی دانان و فارسی نویسان که در طول ۱۰۰۰ سال گذشته بر این زبان نقش آفریدند بررسی و با نگارش و احساسات قلم آنها آشنا می‌شویم.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: این گنجینه بزرگ که ادبیات فارسی نام دارد و همه ملت ایران در آن سهیم هستند، گنجینه ارزشمندی است که در قالب شعر و نثر سروده شده است.

حداد عادل با اشاره به اینکه برابر اصل ۱۵ قانون اساسی در جمهوری اسلامی ایران، زبان فارسی و خط فارسی، خط رسمی کشور است و تمام متون رسمی باید به این زبان نوشته شود و به موجب قانون اساسی، آموزش در همه سطوح از دبستان تا بالاترین رده های دانشگاه باید به زبان فارسی صورت پذیرد.

وی تصریح کرد: زبان به مانند یک موجود زنده است و همانطور که از یک موجود زنده مراقبت می شود، از زبان نیز باید نگهداری شود تا پا به پای تحولات روزگار توانایی، پویایی و نشاط خود را حفظ کند، بدین منظور فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در ایران تاسیس شد و اکنون در آستانه ۳۰ سالگی قرار دارد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد: همچنین چند سالی است که در جمهوری اسلامی ایران بنیادی به نام سعدی تأسیس شده است که این بنیاد وظیفه آموختن زبان فارسی به غیرایرانیان و آنسوری کشورهای دنیا را دارد و از این جهت این بنیاد به نام سعدی نامگذاری شده است، چون سعدی از سال ۶۵۶ هجری که گلستان نگاشته شده است، همه فارسی زبانان از گلستان بهره مند شدند و حق سعدی بود که بنیادی به نام او برای زبان فارسی در جهان تأسیس شود.

حداد عادل در ادامه به تشریح فعالیت گروههای مختلف فرهنگستان زبان و ادب فارسی از جمله گروه واژه‌گزینی، گروه دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره، گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، گروه دستور زبان فارسی و رسم‌الخط و … پرداخت.

وی با تشریح دو رونمایی در مراسم پاسداشت فردوسی و روز زبان فارسی از جمله تالیف دوره کامل زبان و ادبیات فارسی و جلد سوم فرهنگ جامع فارسی گفت: بعد از مرحوم علامه دهخدا که حدود ۸۰ سال از دوران فعالیت ایشان می گذرد، فرهنگ نامه جامعی برای زبان و ادبیات فارسی تالیف نشده است، کما اینکه فرهنگ سخن تا حدود زیادی این نیاز را برآورده کرده است، با این وجود فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگ نامه ای در قالب ۳۵ مجلد با در نظر گرفتن آخرین روش‌های پیشرفته در حال تالیف دارد که جلد سوم این فرهنگ نامه امروز از آن رونمایی صورت می پذیرد و به زودی انتشار عمومی پیدا می کند.

حداد عادل همچنین با تشریح فعالیت گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در طی ۲۴ الی ۲۵ سال گذشته توانسته است ۶۰ هزار معادل فارسی برای لغات و اصطلاحات خارجی معادل سازی، تصویب و منتشر کند پرداخت و گفت: همچنین توسط گروه نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تاکنون ۲۰۰ عنوان کتاب چاپ شده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین با گریزی به فعالیت‌ها و تشریح گزارشی در زمینه اقدامات بنیاد سعدی افزود: براساس گزارش بنیاد سعدی، آمار دانشجویان و دانش آموزان فارسی زبان که ما در کشورهای دنیا شناسایی کردیم، حدود ۲۱ هزار نفر هستند که ۱۷۰۰ نفر در پاکستان و دو هزار و ۶۹۹ نفر در ازبکستان هستند.

حداد عادل ادامه داد: تعداد دانشگاهها و کالج های که در دنیا دارای کرسی زبان فارسی بوده و یا واحد درس فارسی دارند، بالغ بر ۵۳۴ دانشگاه بوده که ۶۱ کشور جهان را شامل می شود. همچنین تعداد مدارس فارسی زبان در دنیا نیز بالغ بر ۲۹۱ مدرسه بوده که ۱۵۷ مدرسه متعلق به جمهوری اسلامی ایران و مابقی متعلق به پاکستان است.

وی افزود: بنیاد سعدی در ۶۱ کشور جهان دارای ۷۲ نمایندگی است، که تاکنون ۲۲۳ مدرس و معلم از سوی این بنیاد انتخاب و اعزام شدند و دارای ۲۳۱ کلاس به غیر از دانشگاههای فارسی زبان به تدریس مشغول هستند و به ۶ هزار نفر فارسی آموز، آموزش می دهند.

حداد عادل با اشاره به فارسی آموزان اتباع کشورهای قزاقستان، اکراین، عراق، ازبکستان، تونس و روسیه که در دانشگاه علامه در حال فراگیری زبان و ادبیات فارسی هستند، گفت: همچنین در سال ۹۷ بالغ بر ۸ مرکز آموزش فارسی در دانشگاهها تاسیس شده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان با توجه به روز فردوسی و روز زبان فارسی خاطرنشان کرد: در این هزار سال زبان و ادبیات فارسی از گزند آسیب ها مصون بوده و امیدوارم این چنین نیز باقی بماند.

دغدغه کتابخانه ملی برای گردآوری نسخ شاهنامه

اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز در این همایش ضمن پاسداشت این روز، گفت: می‌دانیم شاهنامه فردوسی، نه تنها میراث ماندگار فرهنگ ایرانی، که شاهکاری بی بدیل در حوزه ادبیات کلاسیک جهان است. شاهنامه فردوسی پس از سه حماسه ملل باستانی بین النهرین، یونان و هند سروده شد و حماسه ملی ایران است؛ حماسه‌ای که با ۳۰ و اندی سال، رنج بردن حکیم توس بازسازی شده و ارزش و اعتباری جهانی یافته است. شاهنامه، تداوم سنت ادبی دوران ساسانی است که در روزگار رشد فرهنگ اسلامی ایران به سلک نظم کشیده شد. مآخذ فردوسی، بیشتر، خدای نامه پهلوی بوده که رنگ زمانه به خود گرفته و با بینش ادبی یک شاعر مسلمان قرن چهارم و پنجم بازسروده شده است.

وی با بیان اینکه فردوسی با آگاهی از سنت گذشته و نیاز زمان خود، به گردآوری داستان ها و اسطوره‌های پیشین پرداخت، گفت: شاهنامه فردوسی، نگاهی به گذشته، از دیدگاه مردمی است، که دوران زندگی باستانی را پشت سرگذاشته اند و سر آن دارند که باآموختن از دیروزشان، امروز زندگی نویی را آغاز کنند در این میان فردوسی شاهنامه را به مثابه یک دانشنامه ادبی، پیشکش فرهنگ و هویت ایرانی کرد.

بروجردی در ادامه به ساختارهای بیرونی و درونی شاهنامه اشاره کرد و افزود: در پس شکل بیرونی شاهنامه، که تاریخ شاهنشاهی ایران است، ساختاری درونی وجود دارد، وآن، توصیف پادشاهان آرمانی است، چنانکه حکیم توس آن را در نظرداشته است. شاید این بازسازی آرمانی یکی از بزرگ ترین آموزه های شاهنامه برای شاعران و نویسندگان زمانه ما باشد.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با تاکید بر اینکه بی تردید شاهنامه فردوسی را می‌توان از دیدگاه های گوناگون بررسی کرد، گفت: از جمله این بررسی ها می توان به ویژگی‌های زبانی، ادبی، داستانی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و غیره اشاره کرد.

وی حضور زن در اثر حماسی حکیم فردوسی را حضوری فراگیر و سازنده دانست و اظهار داشت: از میان هزاران هزار مردی که در داستان‌های شاهنامه حضور دارند، نسبت مردان قهرمان و زنان قهرمان و نام آور برابر است. حکیم توس، بنا به یافته برخی شاهنامه پژوهان، متمدنانه و سازنده به زن نگریسته و با نگاه انتقادی به اندیشه تازیان جاهل، مقام زن را ارج نهاده است. در بررسی زنان شاهنامه به زنانی برجسته و شاخص برمی‌خوریم که هریک دارای ویژگی‌های یک قهرمان ارزشمند نمایشی هستند و به دلیل داشتن خصلت‌های اصیل انسانی، به تنهایی می‌توانند محور یک اثر سترگ حماسی یا نمایشی قرار گیرند و متأسفانه این ظرفیت‌های شاهنامه برای نسل جوان ما شناخته شده نیست.

رئیس سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران،  تصریح کرد: برای مثال «مادر سهراب» زنی در اندازه‌های بزرگ مادری است که به خاطر عشق به فرزند از فرستادن او نزد پدر خودداری می‌کند و ناخواسته در مرگ فرزند شریک می‌شود؛ وصد افسوس که درام نویسان امروز ما از این شخصیت ویژه و پیچیده غفلت ورزیده اند. «گُردآفرید» شیرزنی با خصلت های اصیل مردانه است که چون یک قهرمان سلیح می پوشد و برای پاسداری از آب و خاک خود می‌جنگد. «فرنگیس» دختری تورانی است که به موازات سیاوش ایرانی، اسطوره پاکی و وفاداری است.

بروجردی شاهنامه را دانشنامه ای ادبی و ملی و مجموعه ای از معرفت آغازین مردم ایران برشمرد و افزود: این عصر با توجه به مسائل ملی و فرهنگی عصری که فردوسی در آن میزیسته، به شیوه ای ادبی سروده شده است. شاهنامه اثری است که از بینش و فرهنگی قوی سخن می گوید که سهم ارزنده ای در پیشرفت کشورداری، سیاست و ادب جهانی داشته است. فردوسی با مراحل مختلف تمدن و فرهنگ گذشته آشناست، باهویت ملی و آسیب‌هایی که روبه روی فرهنگ زمان او قرار گرفته آشناست، و سال‌ها رنج می‌برد تا اثری خلق کند که در اعصار و قرون متمادی، نشانه و مظهر ایران باشد.

وی یکی از راه های حراست از میراث فردوسی را حفظ نسخ شاهنامه عنوان کرد و گفت: نسخی که اکثرا درایران وآسیای میانه نگاشته شده اند اما بخش زیادی از آنها در ایتالیا، بریتانیا، روسیه و… نگهداری می‌شوند. با وجود اینکه نسخ بسیاری از ایران خارج شده اند اما ایران گام هایی را برای جهانی کردن این میراث گرانب‌ها انجام داده است. ثبت شاهنامۀ بایسنقری در حافظۀ جهانی، یکی از این اقدامات بود شاهنامۀبایسنقری که دردوران تیمرویان) سال ۱۴۳۰ میلادی، ۸۳۷ ق (درهرات نوشته شد، اثری منحصر به فرداست که ایران توانست درسال ۲۰۰۷ آن را به ثبت جهانی برساند و تنها نسخۀ این اثر در موزۀ کاخ گلستان نگهداری می شود) این اثراولین اثر ثبت جهانی شده در ایران است. علاوه بر بعد ادبی، شاهنامۀبایسنقری از بعد هنری نیز ویژگی های برجسته بین‌المللی دارد. این اثر با تذهیب‌های فراوان خطاطی طلاکوب نگاشته شده است. علاوه براین مفصل‌ترین مقدمه از میان سه مقدمه‌ای که بر شاهنامه نوشته شده، مقدمه‌ شاهنامۀ بایسنقری است.

بروجردی با اعلام اینکه در حال حاضر پنج نسخه نفیس از شاهنامه در این سازمان نگهداری می‌شود، اظهارداشت: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی نیز دغدغه‌ای جدی درگردآوری نسخ شاهنامه دارد و در تلاش است در جهت حراست ازاین اثر، امکانی برای جذب نسخ باقیماندۀ شاهنامه در کشور و جلوگیری ازخروج آن داشته باشد. نسخه‌های خطی شاهنامه فردوسی در کتابخانه ملی هم از نظر تاریخ کتابت و از نظر زیبایی‌شناسی جزو نسخ نفیس محسوب می‌شوند.

وی در ادامه به برخی از این نسخ اشاره کرد و افزود: «منتخبی از شاهنامه» که کتابت آن توسط محمود حکیم پسر وصال شیرازی انجام شده است. مربوط به سال ۱۲۶۹ قمری بوده، شاهنامه مربوط به سال ۱۰۰۸ – ۱۰۰۷ قمری است. این نسخه به لحاظ آرایه‌ها، نقاشی‌ها و قدمت کتابت ممتاز است، شاهنامه دیگری که به لحاظ هنری نسخه نفیس است. مجالس مینیاتور زیباو سرلوحه‌ای مذهب ومرصع آراسته دارد. به طورکل نسخ خطی نفیس شاهنامه در کتابخانه ملی از لحاظ تاریخ کتابت از قرون ۱۰ ، ۱۱ ، ۱۲ ، ۱۳هستند، هم از نظر قدمت و هم از نظر تزئینات جزو نفایس ملی محسوب می‌شوند.