رضا اسماعیلی شعر فارسی و جای خالی مجموعه‌های فنی مردمی

رضا اسماعیلی همزمان با روز شعر و ادب فارسی در یادداشتی به ضرورت فعالیت‌ مجموعه‌های فنی مردمی در حوزه شعر امروز تأکید کرد و از شهرستان ادب به عنوان یکی از نمونه‌های موفق یاد کرده است.
خبرگزاری تسنیم، رضا اسماعیلی:
هنر شعر که در ایران از پشتوانه و پیشینه‌ای هزار و دویست ساله برخوردار است و به راستی آیینه بی غبار فرهنگ، تمدن و خرد ایرانیان می‌باشد، امروزه به عنوان یک رسانه قدرتمند و تأثیرگذار می‌تواند ضمن تبیین گفتمان انقلاب اسلامی، سیمای فرهنگ ریشه‌دار و با شکوه ایرانی_ اسلامی را در مقابل چشم جهانیان به تماشا بگذارد؛ چرا که امروز سنگر شعر، سنگر پاسداری از نوامیس ملی و اسلامی ، سنگر حفظ ارزش‌ها، سنگر ابلاغ پیام های انـسانی به مردم جهان ، سنگر مقاومت و پایداری در برابر زیاده خواهی های قدرت های استکباری، سنگر حق جویی و عدالت خواهـی ، و سنگر غیرت و شرف و آزادگی است.
دغدغه‌های ارجمند مقام معظم رهبری در باره فرهنگ و هنر و شعر و ادبیات نیز بر کسی پوشیده نیست. به اذعان اکثر اصحاب فکر و فرهنگ، رهبر ادیب و فرزانه انقلاب یگانه شخصیتی است که از فردای پیروزی انقلاب تا به امروز همواره در مورد نقش کلیدی فرهنگ – بخصوص شعر و ادبیات – تأکید کرده و تذکر داده‌اند؛ ولی علی‌رغم همه این تأکیدات روشن و راهگشا، متأسفانه به شعر و ادبیات تا به امروز آنگونه که شایسته و بایسته است، بها داده نشده و قبیله شاعران همچنان مهجور و مظلوم باقی مانده‌اند.
رهبر معظم انقلاب در اکثر دیدارهای خود با اصحاب فکر و فرهنگ روی این نکته – توجه به شعر به عنوان یک سرمایه ملی – تأکید فرموده و متولیان و سیاست‌گذاران فرهنگی را به برنامه‌ریزی برای ارتقای فرهنگی جامعه و بهره‌برداری شایسته از سرمایه ملی شعر و ادبیات تشویق و ترغیب کرده‌اند. به کار بردن تعبیر «ثروت ملی» برای تبیین جایگاه رفیع شعر در جامعه، مبین نگاه آمیخته با تعظیم و تکریمی است که در افق دیدگاه رهبری نسبت به شعر وجود دارد:
«شکى نیست که شعر یک ثروت ملى است. اگر کسى در این تردید بکند، در یکى از بدیهى ترین مسائل تردید کرده. شعر یک ثروت براى هر کشور است؛ یک ثروت بزرگ و پرثمرى است. اولاً باید این ثروت را ایجاد کرد، ثانیاً باید این را روز به روز افزایش داد که دچار خسران و کم آمدن و کاهش نشود. ثالثاً باید از آن براى نیازهاى کشور استفاده ى بهتر و برتر کرد». ( بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران در نیمه‌ی ماه مبارک رمضان ۱۳۸۷)
ای عشق دل‌افروز! دل من به تو گرم است
امین شعر انقلاب امسال نیز در دیداری که در نیمه ماه مبارک رمضان و در شب ولادت با سعادت کریم اهل بیت، حضرت امام حسن مجتبی (ع) با شاعران داشتند، در خصوص برنامه‌ریزی برای ارتقای شعر و ادبیات با اشاره به فعالیت‌های مؤسسه «شهرستان ادب» فرمودند: «حالا که آقای وزیر محترم هم اینجا حضور دارند بگویم؛ گویا دولت اخیراً یک دوره‌های کوتاه‌مدّتی درست کرده‌است برای این که شاعر تربیت بشود، امّا با یک روز و پنج روز و دو هفته که شاعر تربیت نمی شود؛ این‌ها کار همین مجموعه‌های فنّیِ مردمی مثل «شهرستان ادب» است. دستگاه‌های دولتی هم اگر می‌خواهند کاری بکنند باید به این‌ها کمک کنند؛ باید کمک کنند به این‌ها، این ها را تقویت کنند، تجهیز کنند تا این‌ها بتوانند کار خودشان را انجام بدهند.»
اشاره صریح رهبر ادیب انقلاب به شهرستان ادب و اظهار رضایت از فعالیت‌های ادبی این مؤسسه مبین نکات قابل تاملی است که جا دارد به صورت جدی به آن پرداخته شود. به راستی وجه تمایز فعالیت‌های «شهرستان ادب» با فعالیت‌های سایر نهادهای فرهنگی (متولیات رسمی و دولتی فرهنگ و هنر) چیست که تأیید و تمجید رهبر معظم انقلاب را به دنبال داشته است؟ برای پیشگیری از اطاله کلام به این وجوه تمایز به صورت تیتروار اشاره می‌کنم:
۱ – آرمان گرایی توام با واقع بینی و حفظ ماهیت انقلابی:
یکی از وجوه تمایز شهرستان ادب با سایر نهادهای فرهنگی رسمی، آرمان گرایی توام با واقع بینی و حفظ ماهیت انقلابی است. داشتن آرمان‌های انسانی و اهداف بزرگ، ما را از افتادن در دامچاله‌های «تکرار» و «یکنواختی»‌ و خزیدن در پیله «عادت» حفظ می‌کند. البته این آرمان گرایی باید منطبق بر «‌واقعیت» و «واقع نگری» باشد تا محصول و برون داد آن، نیکبختی، ‌بهروزی و رستگاری انسان باشد.
تلفیق «آرمان‌گرایی» با «واقع نگری»‌رسیدن به نقطه اعتدال است و «اعتدال» ما را به «عدالت» رهنمون می‌شود. آرمان‌گرایی واقع نگرانه و عقل محور، قدرت تفکر، خلاقیت، ابتکار و نوآوری را در انسان تقویت می‌کند. از همین رو، شاعران آرمان‌گرا، شاعرانی خلاق، جسور و نوآورند و زندگی را « جور»‌دیگر می‌بینند.
اما روز‌مرگی، هبوط و فرو افتادن در باتلاق عفن «تکرار» و «تقلید» است. همچنان که دوره «بازگشت ادبی»‌در تاریخ ادبیات ما،‌ عصر رونویسی و گرته‌برداری از آثار شاعران بزرگ است. دور شدن از منزلگاه رسالت ‌‌مداری و بیدارگری و فرو افتادن در باتلاق عفن «روزمره گی» و انفعال ادبی، بزرگ ترین آفتی است که می‌تواند ادبیات یک جامعه را از مسیر تکامل و بالندگی بازدارد و آن را در سراشیبی «تفنّن»، دستخوش «رخوت» و «رکود» سازد و از نقش‌آفرینی مؤثر در حیات اجتماعی و سیاسی یک جامعه بازدارد.
ادبیات زنده و پویا، ما را به هم‌افزایی، هم‌اندیشی، مشارکت اجتماعی و گفتمانی اصلاح‌گرانه فرا می‌خواند. حال آن که ادبیاتی که در حصار تارهای عنکبوتی «روزمرّگی» دست و پا می‌زند، ما را به سیاه چاله‌های «ایستایی» و «دلمردگی» رهنمون می‌شود و از اهداف متعالی انسانی و متعالی باز می‌دارد.
۲ – نظم تشکیلاتی:
امام علی (ع) می فرمایند: «اوصیکم بتقوی الله و نظم امرکم.» شما را به تقوای الهی و نظم در کارها توصیه می‌کنم. (نهج البلاغه نامه ۴۷،ص۹۷۷٫)
این نظم تشکیلاتی را در فعالیت های شهرستان ادب به خوبی می توان حس کرد. این نظم باعث آینده نگری و برنامه ریزی منسجم برای پیشبرد امور برنامه‌های شهرستان ادب شده است. متاسفانه بسیاری از نهادهای اداری جامعه ما از این نظم فاصله گرفته اند و به عمل زدگی، روزمرگی و روزمره گی گرفتار شده‌اند. نهادهای دولتی به فعالیت های فرهنگی نگاه تقویمی، مناسبتی و سلیقه‌ای دارند. در واقع بسیاری از فعالیت‌های این نهادها صرفاً با هدف ارائه عملکرد و «بیلان کار» صورت می گیرد. از همین رو نگاه بسیاری از مدیران فرهنگی به اصحاب فکر و فرهنگ، نگاه ابزاری ست . دیگر این که فعالیت ها مقطعی و بی بنیان است و تداوم و استمراری ندارد؛ به این معنا که با عوض شدن مدیر فرهنگی یک نهاد، کارنامه آن فعالیت برای همیشه بسته می شود و مدیر جدید با سلیقه ای دیگر، در راهی جدید گام بر می‌دارد.
خوشبختانه شهرستان ادب از این عیب و آسیب فرهنگی مُبراست؛ زیرا بر اساس یک نقشه راه و به صورت هدفمند حرکت می‌کند. به همین خاطر است است که برنامه‌های شهرستان ادب تداوم و استمرار و برکت دارد.
۳ – توجه به دغدغه های فرهنگی و توصیه های راهبردی رهبر معظم انقلاب در حوزه شعر:
جامعه ادبی ما به مقام معظم رهبری تنها به عنوان یک عالم دینی و رهبر سیاسی نگاه نمی‌کنند، بلکه علاوه بر این‌ها، مقام معظم رهبری را در کنار سایر فضایل و کرامات، به عنوان ادیبی دقیقه یاب و منتقدی تیزبین می شناسند که درک محضر و بهره‌مندی از نقدهای عالمانه این شخصیت فرهیخته را در ارتقای کیفی آثار ادبی خود مؤثر می‌دانند.
به راستی نیز برای جامعه هنری و ادبی ما باعث مباهات وافتخار است که رهبری نظام مقدس جمهورس اسلامی شخصیتی عالم، هنرمند، ادیب و صاحب تألیفات علمی و فرهنگی فراوان است . شخصیت بی بدیلی که بیش از هر نویسنده و شاعری بر هنر و ادبیا ت احاطه و اشراف دارد و بیش از هر شاعر و نویسنده حرفه‌ای رمان و داستان و شعر خوانده است .
اشراف و تسلط مقام معظم رهبری به ظرایف و دقایق هنر و ادبیات معاصر، گاهی باعث شگفتی و غبطه اصحاب فرهنگ و هنر می‌شود! این که هیچ رمان و مجموعه شعر تازه منتشر شده ای از نگاه تیز بین مقام معظم رهبری با همه مسئولیت ها و مشغله های ساسی و اجتماعی به دور نمی‌ماند، به راستی نیز جای شگفتی دارد.
شهرستان ادب از جمله نهادهایی ست که نه تنها به دغدغه های فرهنگی و توصیه‌های راهبردی رهبر انقلاب در حوزه شعر توجهی ویژه دارد ، بلکه به شهادت برنامه هایی که در طول سال دارد به دنبال عملیاتی کردن آنهاست. چیزی که سایر نهادهای فرهنگی از آن سخت غافل‌اند.
۴ – استعدادیابی و برنامه‌ریزی برای رشد استعدادها (آموزش و نقد):
یکی از فعالیت‌های هوشمندانه، تاثیرگذار و درخشان شهرستان ادب، برگزاری اردوهای آموزشی با هدف «استعدادیابی» و برنامه ریزی آموزشی برای رشد استعدادهاست. متاسفانه بسیاری از نهادهای فرهنگی فقط به برگزاری جشنواره و کنگره و همایش و … اکتفا می‌کنند و بعد از برگزاری جشنواره ، جوانان مستعد را بدون هیچ برنامه ای به حال خود رها می کنند. حال آن که بعد از استعدادیابی باید برای رشد و شکوفایی آنها برنامه‌ریزی آموزشی کرد. شهرستان ادب در این حوزه کارنامه درخشانی دارد، به طوری که بسیاری از شاعران نوجوان بعد از شرکت در دوره های آموزشی این موسسه قد کشیده اند و امروز به شاعران نام آشنایی تبدیل شده‌اند.
۵ – دوری از سیاست‌زدگی در فعالیت‌های ادبی:
یکی دیگر از ویژگی های قابل تحسین شهرستان ادب، دوری از سیاست زدگی در فعالیت های ادبی ست. بی توجهی به چالش های کاذب سیاسی و آلوده نشدن به سیاست زدگی و سیاسی کاری، خیلی از اهالی ادب را به همکاری با این مؤسسه تشویق کرده است. به طوری که بسیاری از بزرگان و نام آوران عرصه شعر و ادب به عنوان استاد و مُدرس، با افتخار در دوره های آموزشی این موسسه شرکت می‌کنند.
۶ – ایجاد تسهیلات برای چاپ آثار نوقلمان:
از آنجا که نوجوانان و جوانان شاعر برای چاپ آثار خویش بضاعت مالی چندانی ندارند، ایجاد تسهیلات برای چاپ آثار آنان خدمتی بزرگ به جامعه ادبی محسوب می شود. یکی دیگر از فعالیت های ارزنده و قابل ستایش این نهاد خودجوش فرهنگی از آغاز تا کنون ایجاد تسهیلات برای چاپ آثار نوقلمان بوده است. کاری که انگیزه رشد و پیشرفت را در شاعران جوان تقویت می کند. البته این حمایت ها باید با دقت و ظرافت کافی صورت گیرد تا خدای نکرده باعث دامن زدن به «توهم شاعری» نشود.
رمز موفقیت شهرستان ادب را باید در ویژگی هایی که به آنها – به صورت اجمال – اشاره شد، دانست. با آرزوی باروری و بالندگی هر چه بیشتر برای این موسسه که در راه ارتقای شعر و ادبیات مؤمنانه و عاشقانه گام بر می‌دارد.